غارها نخستین سکونتگاه های انسان و آغازگر تاریخ مدون بشری است؛ چرا که نقاشی های روی غارها، کهن ترین آثاری است که انسان اولیه تا کنون از خود به یادگار گذاشته است . این سکونتگاه های قدیمی آیینه گردان انسان های اولیه و خلق و خوی آنهاست . در لرستان غارهای طبیعی فراوانی وجود دارد که در این گزارش کوتاه با مهمترین آنها آشنا می شوید.
    *غالیه کوه ، الیگودرز _ بروجرد
    یکی از مرتفع ترین کوه های جنوب باختری ایران است که با 4110 متر ارتفاع در فاصله 80 کیلومتری الیگودرز واقع شده است و مرز طبیعی شهرستان الیگودرز و دزفول است. دامنه های این کوه بسیار زیبا و مفرح و پر از گیاهان و گل های معطر است صعود به این قله از طریق روستای چقا گرگ که در فاصله48کیلومتری جنوب باختری الیگودرز واقع شده است صورت می گیرد. مسیر صعود این کوه عبارت است از: روستای چقا گرگ، روستای دردایی، گردنه نصیر مرده، روستای شاه آباد، روستای باغ ناحیه تخت رز، گردنه آخورا، دره دنده سان، قله دال بازی و غالیه کوه.
    *اشتران کوه، الیگودرزـ بروجرد
    اشتران کوه، رشته کوهی به درازای تقریبی 50کیلومتر است که در محدوده الیگودرز و بروجرد در جهت شمال باختری، جنوب خاوری امتداد دارد. این رشته کوه یکی از زیباترین کوه های کشور به شمار می رود که یخچال های طبیعی و دائمی آن در تمام سال از برف و یخ پوشیده شده است. اشتران کوه، قلل متعددی دارد که بلندترین قله آن معروف به چال کبود و به نام «سن بران» است که 4100 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این رشته کوه از خاور به باختر به شکل مارپیچ امتداد می یابد و در هر پیچ یک نیم دایره تشکیل می دهد که در اصطلاح محلی به این نیم دایره ها چال می گویند. در انتهای هر چال که به زیر قلل و خط الرأس های مرتفع منتهی می شود، یخچال های دائمی وجود دارد. چال های اشتران کوه و قله های مهم آن به ترتیب از باختر به خاور عبارتند از: چال های میشان، کبود، بران، فیال سون، پنجم، پیار و چال همایون. چال همایون آخرین چال مهم اشتران کوه است که قله مرتفع کفت همایون با 4 هزارمتر ارتفاع در آن قرار دارد. چشمه معروف و بزرگ شاه تخت که بزرگترین سرچشمه آب دز است؛ نیز در این محل واقع شده است. از سوی دیگر، دریاچه زیبای گهر نیز در قسمت جنوبی این چال قرار گرفته و جاذبه های گردشگری آن را
    دو چندان کرده است.
    *غار کوه تمندر، الیگودرز
    رشته کوه تمندر در نواحی بریرود و زلفی شهرستان الیگودرز واقع شده است و دارای 4 رشته شمالی، جنوبی، خاوری و مرکزی است. رشته شمالی2 قله از ناو دره سر را در بر می گیرد که به ترتیب3200و 3500 متر ارتفاع دارند. رشته مرکزی دارای 6 قله به نام های قله مرکزی تمندر، هما، قله شمالی، خاوری و جنوبی تمندر و قله جنوبی دره سر است که همه آنها بیش از 3500متر ارتفاع دارند. قله مرکزی تمندر 3900 متر ارتفاع دارد. رشته شمالی تمندر 2 قله «فرسش» و
    «قله جنوبی» را شامل می شود که به ترتیب 3600و 3850متر ارتفاع دارند. رشته جنوبی تمندر نیز شامل یک خط الرأس 15 کیلومتری است که در انتهای باختری آن قله مخروبه قدیمی به نام قلعه دختر قرار دارد.
    کوهستان تمندر یکی از بزرگترین شکارگاه های شهرستان الیگودرز است. زنجیره به هم پیوسته کوه ها و قله های استان لرستان نه تنها می تواند به یکی از کانون های توسعه ورزش کوه نوردی و صخره نوردی تبدیل شود، بلکه به علت برف گیری و وجود شیب های مناسب در پاره ای از مناطق، قابلیت ایجاد و توسعه ورزش اسکی را نیز دارند.
    *غار کلماکره، پلدختر
    «کلماکره» به زبان محلی به معنی جایگاه بز (کل کوهی) و انجیر است. این غار در 20 کیلومتری شمال باختری شهرستان «پل دختر» واقع شده و از جنبه های طبیعی و فرهنگی، در زمره غارهای با ارزش کشور است. «کلماکره» در یک منطقه باستانی، در ارتفاعات معروف به کوه مهله و در یکی از دره باغ ها واقع شده است. این غار از نظر ساختار، در سازندهای آهکی دوره کرتاسه به وجود آمده و با توجه به ته نشست های رسوبی و آهکی فراوان، حاوی استالاگتیت (چکنده ها) و استالاگمیت (چکیده های) بسیار زیباست. وجود همین ساختارهای طبیعی، عظمت و زیبایی خاصی به آن داده است. تالارها، حفره ها و شکاف های متعدد ایجاد شده در غار، فضایی اسرارآمیز به آن داده و بیننده را به تحسین و اعجاب وادار می کند.
    غار کلماکره از دیدگاه ارزش فرهنگی و باستان شناختی نیز غاری با اهمیت و با ارزش محسوب می شود و از نظر آثار تمدن های باستانی نیز بسیار غنی است. ارتفاعات کوه مهله قاعده یک مثلث فرضی را می سازند که 2 ضلع آن از رودخانه سیمره و کشکان تشکیل شده است. این مثلث از نظر تجمع و تعداد مراکز سکونتی انسان های پیشین، و وجود تپه ها و محوطه های باستانی و تاریخی، غنایی فوق العاده دارد و در ادوار پیش از تاریخ و در دوره های تاریخی بویژه ایلامی، پارتی و ساسانی رونق و اعتبار فراوان داشته است. چنان که در قسمت مدخل تالار و ورودی غار، آثار و بقایای حیوانی و انسانی به وفور دیده می شود که حاکی از سکونت گاه و بی گاه انسان ها در این غار است.
    در حال حاضر غار فاقد راه های ورودی به نظر می آمده اجباراً باید از شیوه های کوه نوردی و سنگ نوردی برای رسیدن به آن استفاده کرد. راه ورود به غار در گذشته ها آسان تر بوده، اما به نظر می رسد بر اثر فرسایش کوه یا وقوع زلزله، رابطه آن با بیرون قطع شده است.
    * غار سمسا ، الشتر
    این غار در دره آرش «الشتر» واقع شده و در گویش محلی به «مرسمسا» مشهور است. درازای غار نزدیک به70 متر، پهنای دهانه آن 6متر، پهنای داخل آن
    7متر و بلندی دهانه آن 7/3متر است. در کف این غار، تعدادی سنگ چخماق دیده شده است. این غار در بالای محلی قرار دارد که از آن جا سنگ های تراش خورده ای را برای ساختمان سازی آورده اند که نشان می دهد، بیشتر سنگ های بناها و آثار مهم الشتر و سنگ قبرها را از این مکان تهیه کرده اند.
    * غار بتخانه ،کوهدشت
    این غار در 18 کیلومتری جنوب خاوری شهر کوهدشت، در کوه «دمچهر» قرار دارد. قسمتی از دهانه غار به علل طبیعی بسته شده است، اما قسمتی از آن باقی است که باید به شکل خزیده از آن گذشت و به غار وارد شد. درازای دهانه غار، 18 متر و ارتفاع سقف آن نزدیک به 20 متر است. سراسر سقف و دیواره آن به دلیل نفوذ آب از لایه های آهکی، سفید شده است. غار، شامل2 قسمت جنوبی و شمالی است که قسمت شمالی آن وسیع تر است. وجود سنگ چخماق و سفال های شکسته سیاه و منقوش، مؤید زندگی غار نشینی در این ناحیه است. آثار دوره های مختلف تمدن های گذشته در این غار یافت شده و به نظر می رسد که در آن آثار پالئولتیک نیز وجود داشته است. درازای غار نزدیک به 200 متر و پهنای آن به طور متوسط20 متر است.
    * غار میر ملاس، کوهدشت
    این غار در کوه «سرسرخن» در فاصله حدود 30کیلومتری شهر کوهدشت واقع شده است. غار «میرملاس» به مرور زمان درهم ریخته و در حال حاضر سایبانی بیش، از آن باقی نمانده است. نقاشی هایی در 2 طرف جنوب و شمال غار روی دیوار سایبان نقش بسته که در معرض عوامل طبیعی و انسانی قرار دارند. بیش تر نقاشی ها، صحنه هایی از شکارگاه یا رزمگاه را مجسم می سازند. برخی نیز، نقش حیواناتی هستند که نمی توان نوع آنها را تشخیص داد.
    * غار عالی آباد ،کوهدشت
    این غار در منطقه کوهدشت واقع شده و یکی از محل های سکونت انسان های پیش از تاریخ بوده است. غار پس از یک فرود 6متری تا عمق 420 متری ادامه می یابد. برای بازدید کامل از این غار، وسایل فنی کامل مورد نیاز است.
    * غار ویزنهار، کوهدشت
    کوه «ویزنهار» رومشکان از توابع کوهدشت، 3 دره عمیق دارد که چین خوردگی های گوناگون دارد. دره باختری، از 2 دره دیگر اهمیت بیش تری دارد، زیرا در انتهای این دره و در قسمت بن بست آن، غاری است که در سینه کوه کنده شده که چشم انداز و دیدگاه آن سراسر دره را در بر گرفته است. از میان دره، راهی برای رسیدن به غار وجود ندارد و ارتفاع دهانه تا سطح دره نزدیک به 20 متر است. در انتهای بن بست دره، دریچه ای است که پله های سنگی آن به طرف غار منتهی می شوند و تا محوطه غار امتداد می یابند. این پله ها با چند پیچ حساب شده، دره را به غار متصل می کنند. در گذشته، کسی از وجود این پله ها آگاهی نداشت، ولی به طور تصادفی این دریچه پیدا شد. سطح داخلی غار، چندان وسیع نیست، اما قسمت هایی از دیواره آن را تراشیده و صاف کرده اند.
    * غار قمری، خرم آباد
    این غار در باختر دره خرم آباد و در سینه کوهی مشرف به این شهر واقع شده است. دهانه غار به سوی جنوب کوه قرار دارد و سطح داخل دهانه آن بیش از 200 متر است. درازای راهرو غار، باریک و طولانی است و تاکنون انتهای آن کشف نشده است. درباره این غار افسانه های بسیاری زبان زد مردم محلی است.
    * غار یافته، خرم آباد
    این غار در 25 کیلومتری جنوب باختری شهر خرم آباد بر سر راه کوهدشت در محلی به نام «سولیزه» بر دامنه کوه «یافت» واقع شده و سطح و فضای داخلی آن محدود است.
    * غار کنجی ،خرم آباد
    غار کنجی در 4 کیلومتری جنوب شهر خرم آباد در کمرکش یک کوه قرار گرفته است. دسترسی به این غار، از طریق یک مسیل دره ای امکان پذیر است که در فصل بهار، از دامنه های آن، چشمه های آب جاری می شود. این غار یکی از منظم ترین غارها از لحاظ سطوح داخلی است. مساحت آن بیش از 200 مترمربع است. کف غار خاکی است و در کاوش های انجام شده، چند گور مربوط به پیش از تاریخ همراه با اسکلت های متعدد از آن به دست آمده است. در دامنه و چشم انداز این غار، دشتی وسیع با تپه های مصنوعی وجود دارد.
    * غار ارجنه ، خرم آباد
    در دشت جنوبی دره خرم آباد، یک کوه کوچک وکم ارتفاع به نام «گرارجنه» وجود دارد که تعدادی غار کوچک در سمت خاوری آن پدید آمده است و به نام همان کوه مشهورند.
    * غار قاژه یا مغاز، خرم آباد
    در جنوب خاوری «کوه یافته» در بخش چگنی خرم آباد غاری است به نام «قاژه» یا «مغار» که در داخل آن، تعدادی «استالاگتیت» و «استالاگمیت» دیده می شود. دهانه غار به سوی خاور است و در داخل غار، حوضچه ای به نسبت بزرگ پر از آب سرد به وجود آمده که بیش از 1‎/5 متر عمق دارد. در قسمت باختری دهانه غار، یک راه باریک وجود دارد که با سنگ و گچ چند پله در آن ساخته شده است. این غار، اقامتگاه موقت شکارچیان است و امکان دارد در گذشته، این راه را شکارچیان ساخته باشند. در هر حال بازدید از این غار و تماشای طبیعت اطراف مسیر آن، جذاب و دیدنی است.
    * غار دوشه ، خرم آ باد
    غار دوشه یکی از غارهای تاریخی استان است که در روستای کرشوراب از توابع بخش چگنی خرم آباد واقع شده و حاوی نقاشی ها و کتیبه های تاریخی متعدد و جالب توجه است. برای ورود به غار باید از باختر تنگه دوشه به بالای کوه صعود کرد. ارتفاع سقف تا کف غار در حدود5 متر و داخل آن به شکل دایره منظم است که انحنای قسمتی از دیواره های آن، به علت پیش آمدگی دیواره کوه، به هم پیوسته است. بر دیواره های مسطح این غار، در حدود یک صد و 10 نقش با رنگ سیاه نقاشی شده است. بر دیواره باختری آن نیز به جز نقش های یاد شده، 2 کتیبه وجود داشته که یکی به کلی از بین رفته و نیمی از دیگری نیز محو شده است. مهم ترین علت سالم ماندن نقوش کتیبه، دوری از عوارض طبیعی است. در دهانه حفره های انتهایی غار، استخوان های انسان و حیوان و سفال های شکسته یافت شده است.
    * غار کوگان، خرم آباد
    این غار یکی از معدود غارهای مصنوعی استان است که به دست انسان در دل کوهستان به وجود آمده است. موقعیت مکانی غار 8 کیلومتری جاده خرم آباد- کرمانشاه به سمت چپ در کوه موسوم به کوگان است. غار کوگان جزو غارهای چند طبقه است که دسترسی بسیار سختی دارد و رسیدن به آن بدون تجهیز به امکانات و وسایل کوه نوردی و غار نوردی ممکن نیست. این غار دژ مانند، به استناد سکه هایی که در اطراف آن به دست آمده است، به دوره اشکانیان تعلق دارد.
                                              http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1532980